utile

utile
ūtĭlis, e, adj. [utor].
I.
In gen.
A.
Useful, serviceable, beneficial, profitable, advantageous, etc. (cf. commodus).
1.
Absol.:

hae hamae utiles sunt,

Cato, R. R. 135, 2:

non faciat quod utile sit, quod expediat?

Cic. Off. 3, 19, 76:

utiles et salutares res,

id. N. D. 1, 15, 38:

quid Sophocles et Aeschylus utile ferrent,

Hor. Ep. 2, 1, 163:

quernaque glans victa est utiliore cibo,

Ov. F. 1, 676.—
2.
With dat. pers.:

tibi,

Plaut. Cist. 1, 1, 10:

quam id mihi sit facile atque utile, Aliorum exempla commonent,

Ter. And. 4, 5, 16:

nec clam te est, quam illi utraeque res nunc utiles Et ad pudicitiam et ad rem tutandam sient,

id. ib. 1, 5, 52; id. Hec. 1, 2, 76:

si eam legem vobis adcommodatam atque utilem esse intellegerem,

Cic. Agr. 2, 6, 14: sic fuit utilius finiri ipsique tibique, id. Tusc. poët. 1, 48, 115; id. Inv. 1, 1, 1:

non enim mihi est vita utilior quam animi talis affectio,

id. Off. 3, 6, 29 dub.; Nep. Milt. 3, 5; id. Them. 7, 6:

alicui utiles esse amicos,

Caes. B. G. 4, 7: quod tibi utilissimum erit consilii capies, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 2:

loci muniti et sibi utiles,

Sall. J. 97, 1.—So with dat. of thing benefited:

fons... Infirmo capiti fluit utilis, utilis alvo,

Hor. Ep. 1, 16, 14: vivit siliquis et pane secundo;

Militiae quamquam piger et malus, utilis urbi,

id. ib. 2, 1, 124:

glycyrrhizae sucus utilissimus voci,

Plin. 22, 9, 11, § 25:

palmae non utiles stomacho,

id. 23, 4, 51, § 97:

ver utile silvis,

Verg. G. 2, 323; Prop. 4 (5), 1, 138.—
3.
With ad and acc.:

quem hominem inveniemus ad eam rem utilem,

Plaut. Ep. 2, 2, 108; cf. Ter. And. 1, 5, 52 (supra, A. 2.):

nonne igitur sapiens, si fame ipse conficiatur, abstulerit cibum alteri, homini ad nullam rem utili?

Cic. Off. 3, 6, 29; cf.:

quaecumque herba potens ad opem radixque medendi Utilis,

Ov. H. 5, 148.—
4.
With abl. instr.:

ter et viciens volneratus est, ob id neutrā manu, neutro pede satis utilis,

Plin. 7, 28, 29, § 104:

pedibus, naribus,

Ov. M. 3, 212:

bis pomis utilis arbos,

Verg. G. 2, 150.—
5.
With inf. (poët.):

adspirare et adesse choris erat utilis (tibia),

Hor. A. P. 204.—
B.
Neutr. absol.: ūtĭle, is, n., what is useful, the useful: omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci, Hor. A. P. 343:

bonus atque fidus Judex honestum praetulit utili,

id. C. 4, 9, 41:

utilium tardus provisor,

id. A. P. 164:

sententiae de utilibus honestisque,

Quint. 3, 8, 13; cf. id. 1, 2, 29. —
C.
Utile est, with a subject-clause:

amicum castigare ob meritam noxiam... est utile Et conducibile,

Plaut. Trin. 1, 1, 2:

numquam est utile peccare,

Cic. Off. 3, 15, 64:

nimirum sapere est abjectis utile nugis,

Hor. Ep. 2, 2, 141:

id arbitror Apprime in vitā esse utile, ut ne quid nimis,

Ter. And. 1, 1, 34; cf.:

ut tu, si arbitrarere utile exque re publicā esse, persequerere bello Dolabellam,

Cic. Ep. ad Brut. 1, 5, 1:

utilissimum ratus inpendentem evitare tempestatem,

Nep. Alcib. 4, 4.—
II.
In partic.
A.
Fit, suitable, adapted, proper, etc.:

utilissimus ad vitilia holoschoenos,

Plin. 21, 18, 69, § 113:

hic castrensibus utilis armis,

Prop. 3, 9 (4, 8), 19:

utilium bello studiosus equorum,

Ov. M. 14, 321:

fraxinus hastis,

id. ib. 10, 93:

lignum Navigiis,

Verg. G. 2, 442:

passo psithia utilior,

id. ib. 2, 93:

calamus fistulis,

Plin. 16, 36, 66, § 164:

ventri lactuca movendo utilis,

Mart. 11, 52, 6:

(lapathum) silvestre ad multa medicamina utile est,

Plin. 19, 12, 60, § 185.— Poet. with gen.:

radix medendi Utilis,

Ov. H. 5, 147.—
B.
In jurid. lang.: utilis actio, exceptio, interdictum, judicium, etc., i. e. which was brought on general principles of justice, in cases for which there was no express legal provision, or, as we say, in equity:

actio,

Dig. 13, 5, 5, § 9; 39, 3, 22 fin. al.:

exceptio,

ib. 4, 4, 41:

interdictum,

ib. 43, 20, 1, § 35 sq.:

judicium,

ib. 10, 2, 2, § 11.— Hence, adv.: ūtĭlĭter, usefully, profitably, beneficially, advantageously.
1.
In gen.:

utiliter a naturā permotiones istas animis nostris datas,

Cic. Ac. 2, 44, 135:

modo ne laudarent iracundiam et dicerent utiliter a naturā datam,

id. Off. 1, 25, 89; 2, 5, 17:

utiliter in certamen respondere,

Liv. 4, 6, 2 Weissenb. ad loc.; 28, 19, 3; Quint. 4, 1, 45; 6, 1, 8:

serviet utiliter (captivus),

Hor. Ep. 1, 16, 70 al. — Comp.:

utilius starent etiam nunc moenia Phoebi,

Ov. H. 1, 67.— Sup.:

a Cicerone quidem utilissime praedicta sunt omnia,

Quint. 4, 2, 57; Plin. 17, 14, 24, § 110.—
2.
In partic., in jurid. lang., rightly, duly, lawfully:

stipulari,

Dig. 45, 1, 97; 45, 1, 45; 45, 1, 46:

agere ex empto,

ib. 19, 1, 30 fin.

Lewis & Short Latin Dictionary, 1879. - Revised, Enlarged, and in Great Part Rewritten. . 2011.

Игры ⚽ Поможем решить контрольную работу

Look at other dictionaries:

  • utile — [ ytil ] adj. et n. m. • 1260; utle, uteleXIIe; lat. utilis 1 ♦ Dont l usage, l emploi est ou peut être avantageux, satisfait un besoin. ⇒ 1. bon, profitable, salutaire; indispensable, nécessaire. UTILE À... « J avais lieu d espérer faire un… …   Encyclopédie Universelle

  • utile — Utile. adj. de t. g. Qui sert ou qui peut servir à quelque chose, qui est profitable, avantageux. C est un homme qui vous sera utile dans vos affaires. si je vous puis estre utile en quelque chose, vous n avez qu à parler. c est une chose qui… …   Dictionnaire de l'Académie française

  • utile — et proufitable, Vtilis, Compendiosus, Conducibilis, Fruþctuosus, Frugifer, Commodus. Fort utile, Perutilis. Fort grandement utile, Eximie vtilis. Il est utile et necessaire, Conducit, Confert, Expedit. Chose utile et proufitable, ou necessaire et …   Thresor de la langue françoyse

  • utile — / utile/ [dal lat. utĭlis, der. di uti usare ]. ■ agg. 1. [che può servire a qualche funzione: un elettrodomestico, un regalo u. ] ▶◀ ‖ comodo, funzionale, pratico. ◀▶ inservibile, inutile. ‖ superfluo. 2. [che reca o può recare vantaggio, anche… …   Enciclopedia Italiana

  • Utile — U tile, a. [L. utilis, fr. uti to use: cf. F. utile. See {Use}, v. t.] Profitable; useful. [Obs.] [1913 Webster] …   The Collaborative International Dictionary of English

  • utile — late 15c., from O.Fr. utile (13c.), from L. utilis, from uti (see USE (Cf. use) (v.)) …   Etymology dictionary

  • Utĭle — (lat.), das Nützliche, der Nutzen; U. dulci, das Nützliche mit dem Schönen (verbinden); U. tempus, s.u. Tempus 3) b). Davon Utilisiren, benutzen, nützlich machen; Utilisation, Benutzung, Nutzanwendung; Utilität, Brauchbarkeit, Nützlichkeit,… …   Pierer's Universal-Lexikon

  • Utile — Utĭle (lat.), das Nützliche; U. cum dulci, das Nützliche mit dem Angenehmen (verbinden), nach Horaz. Utilisation, Nutzbarmachung, Benutzung; utilisieren, aus etwas Nutzen ziehen …   Kleines Konversations-Lexikon

  • utile — index functional Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 …   Law dictionary

  • utile — [yo͞ot′ l] adj. [LME < MFr < L utilis < uti, to use] Obs. USEFUL …   English World dictionary

  • utile — (u ti l ) adj. 1°   Qui sert à quelque chose. •   Il faisait connaître au roi les hommes les plus capables de remplir les grandes places ; que peut faire de plus utile un zélé ministre ?, BOSSUET le Tellier.. •   Ce sont ces hommes qui deviennent …   Dictionnaire de la Langue Française d'Émile Littré

Share the article and excerpts

Direct link
Do a right-click on the link above
and select “Copy Link”